Kỹ thuật trồng ; Chăm sóc ; Củ mài Hoài Sơn

1. Đặc điểm:
Là một loại cây thân leo, có củ. Thân dài, nhỏ, chiều dài trên 3 m, thân nhẵn không có lông, cây có thể mọc quấn vào các thân cây khác hoặc các vật khác, đến đầu mùa đông cây khô héo. Lá mọc đối hình tim và hoặc hình mũi tên, đầu nhọn, cuống dài, xanh, gân lá hình lưới. Mùa hè ở cuống lá mọc hoa trắng, đơn tính. Giữa những cuống lá mọc những dái củ hình bầu dục hoặc hình quả trứng; loại dái củ này gọi là trứng củ mài, loại dái củ này có thể để gây giống. Quả của củ mài là loại quả có góc khía như loại quả vừng) có ba góc kín hình cánh chim. Hạt có cánh hình bầu dục. Dưới đất có củ, phần trên nhọn, phần dưới có hình chiếc dùi cui dài khoảng 30-65 cm, đường kính từ 7-10 cm. Vỏ ngoài màu nâu, vỏ mỏng và sù sì, mọc nhiều rễ phụ, mặt cắt ngang không đều, màu trắng hoặc trắng vàng, có nhựa, không mùi.

Củ mài đòi hỏi về khí hậu không khắt khe, nói chung vùng núi không rét lắm đều có thể trồng. Nhưng đòi hỏi về đất lại tương đối khắt khe, vì củ mài là loại rễ mọc sâu, mức chịu phân bón tương đối mạnh, thích nghi trồng ở nơi đất màu mỡ tầng đất sâu, hướng mặt trời ấm áp, kín gió, đất xốp, thoát nước tốt; đất trũng, đất lầy, đất kiềm đều không thích nghi, vì sức hút nước của củ mài yếu, nước nhiều dễ bị thối củ.

Ở những nơi có sâu bệnh thì không thể trồng liên tục, nói chung sau khi trồng hai năm cần phải luân canh các loại cây khác một năm. Và củ mài là loại dễ mắc bệnh không nên luân canh những loại cây có bệnh như cây thuốc lá. Ngoài ra ở loại đất có nguồn bệnh cũng không nên trồng củ mài, vì sau khi bị bệnh củ mài sẽ mọc không tốt, chế biến khó khăn, ảnh hưởng đến sản lượng và chất lượng.

             Cây hoài sơn trong giai đoạn phát triển tại Đà Lạt, Lâm Đồng 8/2014

2. Kỹ thuật trồng:

a. Chuẩn bị giống:
Nói chung có hai loại đầu củ và dái củ.
1. Nguồn gốc và cách bảo quản: Mùa đông khi nào đào củ mài, chọn loại củ to ngắn, không bệnh tật, lấy phần đầu củ cắt dài khoảng 17-20 cm đem cất đi để năm sau làm giống. Loại đầu củ này từ khi cắt cho đến khi trồng cách nhau nửa năm cho nên cất giữ phải cho tốt. Cách cất giữ như sau: những đầu củ sau khi lấy về đem phơi ở những chỗ thoáng gió trong nhà, phơi độ 6-7 ngày. Phơi như vậy để mặt cắt khô lại, sau khi phơi xong đem về để vào hố hoặc hầm ở dưới đất rồi năm sau đem trồng. Nếu không để ở hố, hầm thì chọn một góc nhà khô ráo, trải một lớp cát hơi khô, rồi đặt "đầu củ” lên, xếp cao độ 17-20 cm, lại phủ lên 7-10cm cát, cứ xếp nhiều tầng như vậy, tầng trên cùng phủ một lớp rơm rạ để chống lạnh và bốc hơi. Trong thời gian này (thời gian cất giữ suốt mấy tháng) nhiệt độ ở trong nhà không được quá cao, nếu không đầu củ sẽ bị hỏng. Để bảo đảm chắc chắn, trong thời gian cất giữ cần chọn ngày nắng ráo mà kiểm tra, nếu phát hiện khô quá thì cần đổi cát ngay nếu ẩm quá thì có thể dàn cát ra đợi phơi khô lại vun vào.

2. Giữ "dái củ” và chăm sóc cây con: Trước khi đào củ, thu nhặt "dái củ” đem về để trong nhà, phơi hơi khô khô rồi để ở góc nhà hoặc để vào hố, hầm. Trải một lần cát hơi ẩm (cát nhỏ) xen kẽ với một lớp dái củ cao 7-10 cm và cứ thế xếp nhiều tầng, tầng trên cùng phủ rơm rạ và kiểm tra thường xuyên đảm bảo độ ẩm nhất định, đồng thời ngăn ngừa chuột. Nếu ở những vùng mùa đông tương đối ấm áp, "dái củ” có thể để ở hòm gỗ hoặc hộp giấy; nhưng cần chú ý thông hơi, tránh mốc, thối.
Dùng "dái củ” để giống: cụ thể là ở miền Nam vào tháng 3 (tức là từ Kinh trập đến xuân phân); miền Bắc vào tháng 4 (Tức là từ Thanh minh đến Cốc Vũ) hoàn thành việc làm đất. Đánh luống ruộng 1,3 cm. Miền Nam đánh luống cao, miền Bắc đánh luống có bờ. Sau khi đánh luống xong cứ cách 20-23 cm xẻ một rãnh ngang sâu 3-7 cm để đặt giống, mỗi rãnh đặt độ 20-30 "dái củ”; nếu đánh rãnh dọc thì cách 23-27 cm một rãnh, và cứ cách 10 cm thì đặt hai "dái củ”. Sau khi đặt xong thì bón phân bắc hoặc phân chuồng, sau đó phủ đất lên, phủ bằng mặt luống, đất phủ hơi ẩm một chút. Sau khi đặt giống độ nửa tháng thì mầm mọc, khi đó có thể dùng cuốc xới nhẹ giữa các hàng, rồi bón thúc phân lần thứ nhất, sau khi cây đã bò trên mặt đất, làm cỏ bỏ phân lần thứ hai. Nhưng khi có cỏ dại mọc phải nhổ, nếu gặp tiết khô hạn phải tưới nước. Đến mùa thu mầm héo, cắt dây đi và đào củ, củ dài khoảng 17-23 cm. Chọn những củ có hình dáng tương đối đẹp đem cất giữ (cách cất giữ cũng như cất giữ đầu củ) đợi ngày đem trồng. Nhưng để giảm bớt thủ tục cất giữ và tránh thiệt hại, có thể sau khi cắt dây xong thì phủ đất ngay lên để chống sương giá, ở những nơi đất ẩm không cần phủ đất, đến năm sau trước khi trồng thì đào lên để trồng.

Hai lối trồng như trên đều có ưu và khuyết điểm riêng. Trồng theo cách thứ hai (trồng bằng dái củ) về thời gian chậm một năm, nhưng về mặt giống có thể lấy được nhiều. Cách trồng thứ nhất tuy thu hoạch nhanh được ngay trong năm, nhưng mỗi cây chỉ có một đầu củ nên không thể mở rộng diện tích trồng, thậm chí còn có thể bị thiệt hại. Vì vậy, ở nhiều nơi thường trồng cả hai cách. Ngoài ra, khi trồng những cây con bằng dái củ đem trồng cây khỏe mạnh, sản lượng tương đối cao.

b. Xới đất và bón phân
Củ mài là loại cây mọc rễ sâu, cần phải làm đất sâu, cần phải làm đất trước mùa đông năm trước, cuốc đất sâu độ 67 cm, để phơi ải. Đến năm sau, trước khi trồng, mỗi mẫu bón lót 5.000-7.500 kg phân chuồng vv. rắc đều phân lên mặt đất, sau đó bừa lấp phân, cuối cùng đánh luống. Nếu ở nơi đất đã trồng năm trước thì năm đó không cần phải cuốc đất, đến mùa xuân năm sau chỉ bón phân lót và cày bừa là được.

c. Đánh luống
Trước khi trồng, vì miền Nam mưa nhiều cần phải đánh luống cao, mặt luống rộng chừng 1,3 m, rãnh luống rộng 33 cm, cao 17 cm. tiện cho việc thoát nước. Nhưng ở Miền Bắc vì mưa ít nên cần phải tưới, khi trồng được 4 luống thì đắp một bờ con cao 10-13 cm để tiện cho việc giữ nước.

d. Trồng
Thời vụ trồng ở Miền Nam vào tháng 3, miền Bắc tháng 4, khi nhiệt độ đất trên 130C mới trồng. Giống là đầu củ giữ năm trước hoặc cây con ươm bằng "dái củ”năm trước. Trên luống cứ cách 27-33 cm xẻ một rãnh, mỗi luống 4 rãnh, sâu 7 cm, sau đó đặt nằm đầu củ hoặc cây con vào rãnh. Chú ý đặt mầm đều ngả về một hướng, mỗi mầm cách nhau 23-27 cm. Sau đó bón phân, mỗi mẫu bón 1.600 kg phân bắc, cuối cùng phủ đất lên.
Ngoài ra trồng day nên khi trồng có hai cách: một là trồng hàng đơn, hai là trồng hàng kép. Hàng đơn tức là ở giữa rãnh cứ cách 13 cm đặt một cây con hoặc một ‘đầu củ” rồi phủ đất lên. Hàng kép tứclà ở rãnh cứ cách 17 cm và đặt nghiêng hai hàng, hai đầu của hai mầm cách nhau 7 cm hai đuôi của chúng thành hình chữ "bát” rồi phủ đất lên.

Dùng hai cách trên, về tổng sản lượng gần như nhau, nhưng trồng hàng đơncủ to và dài hơn, vì vậy vẫn dùng cách trồng hàng đơn.
Một số nơi, mùa đông hàng năm trước thu hoạch ngô, lấy cây ngô về chọn những cây ngô gốc to cắt ra từng đoạn dài 65 cm, bó 50 khúc thành một bó đem ngâm vào nước phân. Khi trồng củ mài lấy những bó đó ra, dùng cọc đóng một lỗ sâu 65 cm với khoảng cách 23×20 cm rồi bỏ từng đoạn thân cây ngô vào lỗ đó, đầu trên của cây ngô bằng với lòng rãnh, sau đó đặt giống ngang đầu đoạn cây ngô, rồi bón phân, mỗi mẫu bón 1.600 kg phân chuồng, cuối cùng phủ đất. Trồng theo cách này không những sản lượng cao mà củ to, tròn, thẳng, dễ chế biến, không tốn thêm nhiều công lắm.

          Kiểm tra đánh giá giai đoạn phát triển cây hoài sơn tại Đà Lạt, Lâm Đồng 6/2014

e. Chăm sóc
1. Tưới nước: ở miền Bắc mưa ít nên sau khi trồng nên tưới ngay để cây dễ mọc mầm, sau này mưa nhiều hay ít mà bố trí tưới cho thích hợp, với nguyên tắc đừng để cho đất quá khô, và mỗi lần tưới nước nên xem tình hình cây mọc; tưới nước không nên ngập cây, như vậy cây sẽ mọc đều và khoẻ. Ở miền Nam vì lượng mưa nhiều, nếu không hạn quá không tưới, nhưng sau lập thu, củ mài phát triển mạnh, về độ lớn của củ, nếu thấy khô nứt nẻ thì cần tưới nước kịp thời mới có thể đảm bảo thu hoạch tốt.
2. Cắm cọc cho dây leo: Sau khi cây đã mọc được 33 cm, mỗi cây cắm một cọc, cọc dài khoảng 2m và tụm đầu trên của bốn cọc gần nhau ở hai hàng lại để chống gió làm đổ. Đồng thời đem quấn dây vào cọc, như vậy có thể tăng sản lượng của từng cây một.
3. Xới đất làm cỏ: Cùng với việc cắm cọc cần làm cỏ đợt một, làm cỏ với độ sâu khoảng 3 cm, giữa các hàng có thể dùng cuốc, nhưng giữa các cây không dùng cuốc để tránh tổn thương cho cây, nếu có cỏ thì dùng tay mà nhổ. Đợt làm cỏ lần thứ hai vào trung hạ tuần tháng 6, đợt tư cuối tháng 7 đầu tháng 8, cách làm cũng như đợt 1. Nhưng cần chú ý khi làm cỏ không làm gãy cây, nếu thấy dây bò ra đất thì đem quấn ngay lên cọc.
Những cây chưa có cọc, trước khi cây bò lan ra đất, nếu thấy có cỏ thì nhổ đi, sau đó không phải làm cỏ nữa.

PHÒNG TRỪ SÂU BỆNH
a. Bệnh hại:
1. Bệnh phấn trắng: Bệnh phát sinh vào những ngày oi bức nhất, trên lá có những đốm trắng bằng hạt gạo, sau đó dây bị khô héo dần, củ bị tổn thương. Mắc bệnh này bởi một loại nấm gây nên. Cách phòng trị:
a) Không trồng cây ở nơi ẩm ướt, úng nước.
b) Phối hợp bón các loại phân lân, đạm, kali
c) Dùng bocđô (1:1:140) để phun.
2. Héo vàng: Trong thời gian cuối kỳ của những ngày nóng bức nhất, lúc mưa, lúc nắng, cây củ mài có lúc bị khô héo hàng loạt. Sau khi phát hiện cần kịp thời cắt hết những dây khô héo, sau đó dùng nước giải tưới một lượt, như vậy cây có thể phục hồi xanh tươi, nếu không kịp thời phòng trị cây có thể bị chết hàng loạt.
b. Sâu hại:
1. Bọ rùa: Loại sâu này chủ yếu cắn rễ cây, củ không to được và củ sau khi bóc vỏ có màu vàng nâu, luộc không chín mà mùi vị đắng; khi khô thì cứng như gân bò, vì vậy người ta gọi là củ mài gân bò, phẩm chất kém nhất. Cách phòng trị: dùng 666-6% thấm nước trộn với 50 phần bột gạo, sau đó thêm 50 phần nước, làm thành những miếng như bã đậu và đem rắc để triệt sâu; hoặc kết hợp với nước tưới, bọc thuốc vào một túi con đặt ở đầu luống nước chảy vào tưới cho các luống để giết trùng. Hoặc khi bón thúc mỗi mẫu dùng 4-5 kg phèn đen cho vào phân mà bón như vậy cũng diệt được loại sâu này.
2. Sâu kén đất: Loài này tuy làm hại không lớn lắm, nhưng sau khi cắn cây, củ cũng thành màu vàng và cũng thành củ mài gân bò, cách phòng như trên.
3. Sâu làm thối củ: Loài này chưa có tên khoa học và còn có tên là sâu đục củ. Loài này là một loại sâu con màu gio đen, dài chừng 2-2,3 cm. Từ tháng 7-9 thường tụ ở mặt sau lá thành từng bầy ăn lá cây, chúng có thể ăn hết lá cây làm hại rất lớn. Cách phòng trị: dùng 666-6% thấm nước hoà với 200 lần nước mà phun.

g. Bón phân thúc:
Ở Miền Bắc sau khi cây mọc và trước khi chưa đóng cọc, do dây leo bò ra đất, nói chung không bón phân, nếu cần phải bón phân thì kết hợp với tuới nước. Nhưng ở Miền nam thường bón phân dê, sau lần làm cỏ đợt hai và đợt ba cần bón phân thúc; mỗlần bón 1.600 kg phân chuồng hoặc 75 kg bã dầu cải ngâm kỹ hoà với nước mà tưới. Làm như vậy có thể tăng cao sản lượng.

h. Chọn giống tốt
Dùng đầu củ hoặc mầm vv để làm giống, khi thu hoạch cần chọn loại cổ ngắn, to, nhiều mầm không có sâu bệnh, không bị thối vv…. Những loại vỏ sù sì màu đen, có nhánh, cong queo, khúc cuối đen héovv. đều không dùng được. Ngoài dái củ cũng phải chọn loại to, không bị sây sát, những dái củ nhỏ hoặc không tốt có thể dùng để ăn.

Thu Hái : Trồng Củ mài khoảng 10-12 tháng thì có thể thu hoạch được. Vào tháng 12-1, tốt nhất vào Thu Đông, vào đầu xuân, lúc cây tàn lụi, chỉ còn lại dây mang những chùm quả khô. Rễ Củ mài mọc dài cắm xuống đất vì vậy đào rất vất vả. Khi đào phải nhẹ tay, dùng thuổng nhỏ hoặc dao nậy từng ít đất một để bộc lộ dần rễ củ. Củ mài làm thuốc cần được chế biến ngay không nên để tươi lâu quá 3 ngày, củ sẽ bị hỏng thối.

    Kiểm tra đánh giá chất lượng hoài sơn trước khi thu hoạch, khi dây và lá vàng rụng hết lá

Mỗi mẫu có thể sản xuất được 200 – 400kg củ mài khô, nhưng nếu cải tiến cách trồng, mỗi mẫu có thể thu hoạch được 1000kg củ mài khô (150 tạ khô/ha = 600 tạ tươi/ha).

Chế biến
Khi đem củ về, cho vào vại nước trong rữa sạch củ, sau đó cho vào bể ngâm, cứ ngâm 100kg củ tươi , nước trong bể ngập củ là được. Ngâm 1 ngày 1 đêm vớt lên rửa sạch, để khô nước cho vào sấy. Sấy xong lại đưa vào bể ngâm 1 ngày, phơi rồi sấy bằng than là được.
Khi sấy khô, lửa không nên nóng quá, nếu nóng quá dễ cháy hoặc tiến thành rỗng ruột. Trong quá trình chế biến củ mài, phải làm đi làm lại, sấy đi phơi lại mấy lần như vậy, để củ khô đều cả trong lẫn ngoài, phẩm chất tốt. Không thể sốt ruột muốn cho củ khô ngay, kết quả là ngoài khô trong ướt, nước chưa bốc đi hết, trong giữa củ bị nát.
Chế biến như cách trên, thành phẩm là mao sơn dược. Nói chung 100kg củ mài tươi cạo vỏ còn lại 82kg, qua mấy lượt sấy, sấy đi sấy lại còn lại độ 26 kg mao sơn dược. Sau khi thu hoạch củ để lâu cũng rất ảnh hưởng, nếu để lâu, củ bị mềm đi, thường 7kg mới được 1kg mao sơn dược.

Trong quá trình chế biến gọt vỏ rất tốn công, mà sau khi gọt vỏ cứ 100kg lại hụt đi 20kg, như vậy không lợi. Để khắc phục mâu thuẫn này, mùa đông năm 1960 vườn trồng thuốc Nam Xuyên, sau khi rửa sạch củ không cạo vỏ mà đem thái xiên thành miếng dày 3cm, cho vào sấy khô một lượt cho khô, sau đó lấy ra cho vào rỗ lắc đi lắc lại cho bật rễ phụ ra, như vậy ngoài vỏ màu vàng ngày, trong ruột và ở mặt cắt màu trắng bột. Loại không cạo vỏ này phẩm chất rất tốt không tốn công cạo vỏ và không hụt sản lượng, cách này đơn giản.


             Củ hoài sơn sau khi thu hoạch sử lý theo quy trình dược liệu sạch, tự nhiên

Quy cách phẩm chất
Mao sơn dược khô, hình dài, có thớ hoặc rãnh, hình miếng dẹt, trong cũng như ngoài trắng, hoặc trắng ngà (vàng), không phân biệt nhỏ to ngắn dài. Không ngọt, không có tạp chất, không mốc.


            Hoài sơn sau khi thu hoạch sử lý theo quy trình dược liệu sạch, thành phẩm

Đóng gói bảo quản
Sau khi khô, đem đựng vào hòm gỗ, mỗi hòm đựng 100kg, hòm nhỏ 50kg. Trong hòm lót một lần giấy trắng, ở ngoài dán một lần giấy dày màu tiết lợn và sơn một lớp dầu trẩu để chống ẩm, hòm phải đóng thật kín. Ngoài ra có thể dùng nứa đan thành bồ mà đựng, nhưng như vậy dễ bị ẩm và mốc khó bảo quản.


CUNG CẤP HOÀI SƠN TRỒNG TẠI VIỆT NAM SỐ LƯỢNG LỚN
ĐT: 0902 600 680

» Đừng bỏ qua Đông y khi điều trị vô sinh, hiếm muộn

» Tác dụng điều trị u xơ tử cung từ cây trinh nữ hoàng cung

» Bài thuốc tăng thêm sức yêu cho quý ông

» Dược liệu sạch hướng đi tất yếu

» Nuôi tôm bằng thảo dược

» Một số bài thuốc có hoài sơn

» Món ăn - bài thuốc có củ mài

» Trồng cây dược liệu - 8 vùng tập trung phát triển cây dược liệu

» Công dụng tuyệt vời của hà thủ ô đỏ

» Tìm hiểu CÂY HÀ THỦ Ô ĐỎ